De ontdekking van de wereld

[English below]

Het paneeltje is kleiner dan een half A4. In een prachtig blauw gewaad zie je Maria met haar kind en daarboven twee engelen die een rijk versierde eredoek omhoog houden. Op de voorgrond een glanzende, bronzen fontein waarin het water spettert. Dit kwetsbare paneeltje van Jan van Eyck laat ons op klein formaat de revolutie zien die zich in de loop van de 15e eeuw voltrok in de steden van Vlaanderen en Italië. De diepgelovige stedelingen van de renaissance legden hun lot en zieleheil niet meer alleen in handen van God en de voorzienigheid. Ze lieten hun blik neerdalen van de hemel en het hiernamaals naar de dingen om hen heen. Ze openden hun ogen voor de wereld en begonnen deze te ontdekken. Daarom schilderde Jan van Eyck de wereld met oog voor het kleinste detail. De groene planten waarop de Madonna staat kunnen we moeiteloos determineren. Van Eyck verbeeldde Jezus niet als een onbereikbaar symbool maar als een mens van vlees en bloed waartoe wij ons allen kunnen verhouden. Heel die nieuwe wereld ontvouwt zich in een paneel van nog geen 20 cm hoog. Jan van Eyck was de eerste schilder van de moderne tijd in het noorden.

De ‘Madonna bij de fontein’ van Jan van Eyck uit 1439 was een van de topstukken in de tentoonstelling ‘De ontdekking van de wereld’ die Rijksmuseum Twenthe in het najaar van 2014 organiseerde, samen met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Ruim veertig topstukken uit de Vlaamse 15e en 16e eeuw (en gelijkelijk afkomstig uit beide musea!) werden in deze tentoonstelling samengebracht.  Het was een van de eerste presentaties in RMT rond ‘kantelmomenten’ in onze westerse geschiedenis. Momenten die we nu beschouwen als beslissend voor de vraag waarom de zaken in onze tijd zijn zoals ze zijn en hoe het zo gekomen is. Rijksmuseum Twenthe is het museum van hoe en waarom.

‘De ontdekking van de wereld’ maakte deel uit van een drieluik over de Vlaamse kunst met niet alleen de noordelijke renaissance maar ook de Vlaamse barok (met o.a. Rubens, Van Dyck en Jordaens) en het Vlaamse expressionisme.

Rijksmuseum Twenthe heeft zich de afgelopen jaren structureel verdiept in het hoe en waarom van onze westerse geschiedenis. Juist in onze tijd waarin alles lijkt te versnellen en waarin we geconfronteerd worden met diepgaande veranderingen is dat van groot belang.

Zo organiseerden we, eveneens in 2014, een tentoonstelling met het werk van de Zweedse portrettist Alexander Roslin die in de jaren vlak voor de Franse revolutie de aanzienlijken van zijn tijd vastlegde. Een tentoonstelling over een elite vol pracht, praal en decadentie maar ook vervuld van nieuwe ambities en ideeën. In 2015 en 2016 volgden indrukwekkende presentaties met het werk van Turner en Gainsborough. Twee van de belangrijkste Britse schilders die de nieuwe tijd inluidden aan de andere kant van de Noordzee. 

En in 2017 organiseerde Rijksmuseum Twenthe de eerste grote tentoonstelling in Nederland met belangrijke kunstwerken van Rafael, Titiaan, Bellini en vele andere grootmeesters uit het hart van de Italiaanse renaissance.

Arnoud Odding, juni 2017

The discovery of the world

The little panel is smaller than half an A4. A beautiful blue robe shows Mary with her child and, above it, two angels holding up a richly decorated cloth of honour. In the foreground is a lustrous, bronze fountain in which water is splashing. This fragile panel by Jan van Eyck shows us in a small format the revolution that took place in the cities of Flanders and Italy during the 15th century. The deeply religious citizens of the Renaissance no longer put their fate and salvation solely in the hands of God and providence. They lowered their gaze from heaven and the afterlife to the things around them. They opened their eyes to the world and began to discover it. This is why Jan van Eyck painted the world with an eye for the smallest detail. We can effortlessly identify the green plants the Madonna is standing upon. Van Eyck depicted Jesus not as an out-of-reach symbol but as a flesh-and-blood human being to whom we can all relate. The whole of this new world unfolds in a panel less than 20 cm high. Jan van Eyck was the first painter of the modern era in the North.

Jan van Eyck’s 1439 ‘Madonna at the Fountain’ was one of the masterpieces in the exhibition ‘The Discovery of the World’ organised by Rijksmuseum Twenthe in the autumn of 2014, in partnership with the Royal Museum of Fine Arts Antwerp. Over 40 masterpieces from the Flemish 15th and 16th centuries (and equally from both museums!) were brought together in this exhibition.  It was one of the first presentations in RMT around ‘tipping points’ in our Western history. Moments that we now see as decisive for why things are the way they are in our time and how things came to be that way. Rijksmuseum Twenthe is the museum of the ‘how’ and ‘why’.

‘The Discovery of the World’ was part of a triptych on Flemish art featuring not only the Northern Renaissance but also Flemish Baroque (including Rubens, Van Dyck and Jordaens) and Flemish Expressionism.

In recent years, Rijksmuseum Twenthe has systematically studied the ‘how and why’ of our Western history. Especially in our present days, in which everything seems to accelerate and in which we are faced with profound transformations, this is of great importance.

For instance, also in 2014, we curated an exhibition featuring the work of Swedish portraitist Alexander Roslin, who in the years just before the French Revolution captured the prominent people of his time. An exhibition about an elite full of grandeur, exuberance and decadence but also infused with new ambitions and ideas. In 2015 and 2016, impressive presentations followed with the work of Turner and Gainsborough. Two of the most important British painters who heralded the new era across the North Sea. 

In 2017, Rijksmuseum Twenthe organised the first major exhibition in the Netherlands with important works of art by Raphael, Titian, Bellini and many other grandmasters from the heart of the Italian Renaissance.

Arnoud Odding, June 2017