Driekwart van de Europese museumverenigingen en museumkoepels zegt dat musea in hun land direct beïnvloed worden door de politiek. Dit is een van de belangrijkste bevindingen uit een onderzoek uitgevoerd door het netwerk van Europese museumverenigingen en museumkoepels (NEMO). We zijn als musea lang niet zo onafhankelijk als we soms denken.

Conclusies uit de NEMO barometer ‘on political influence in museum in Europe 2025’

  • Musea in Europa ervaren toenemende politieke druk, met name op het gebied van financiering, programma’s en tentoonstellingen.
  • Ongeveer 60% van de musea meldt dat hun visie of programma onder politieke invloed staat.
  • Nationale museumorganisaties zien in 75% van de gevallen politieke inmenging in musea.
  • Budgettaire controle is de meest voorkomende vorm van politieke invloed, vooral via subsidies en bezuinigingen.
  • Politieke benoemingen en bestuurlijke inmenging beïnvloeden de onafhankelijkheid van musea.
  • Polarisatie in de samenleving heeft een directe impact op musea en hun rol als neutrale instellingen.
  • Meer dan 70% van de respondenten ziet een toename in polarisatie in hun land.
  • Ongeveer 20% van de musea reageert actief op maatschappelijke en politieke debatten, terwijl 40% dergelijke thema’s negeert.
  • Musea worden overwegend als betrouwbare instellingen gezien door het publiek, ondanks politieke druk.
  • NEMO benadrukt de noodzaak om de onafhankelijkheid van musea te beschermen en pleit voor verdere studie naar de mechanismen van politieke invloed.

Dát musea politiek beïnvloed worden hoeft voor niemand een verrassing te zijn want de meeste musea worden publiek gefinancierd. En dan is het logisch dat het ‘publiek’ (vertegenwoordigd door de politiek) enige zeggenschap heeft. Subsidievoorwaarden zijn altijd politiek gekleurd, ook in Nederland. Denk bijvoorbeeld aan de code diversiteit en inclusie die ieder museum actief moet implementeren. Geweldig natuurlijk, maar het is ook een politieke keuze. In de Verenigde Staten zien we nu dat een rechtse regering instellingen onder zware druk zet om dit zogenaamde ‘DEI’-beleid onmiddellijk af te schaffen.

Musea zijn niet vrij van invloeden van buitenaf en ze staan allemaal bloot aan politieke druk, zelfs particulier gefinancierde musea. In een tijd waarin meer dan 70% van de musea van mening is dat de samenleving steeds meer gepolariseerd raakt, is het belangrijk om deze invloed te erkennen en te begrijpen hoe dit de rol en werking van musea beïnvloedt. De vraag is hoe musea, als publieke instellingen, hiermee omgaan en veerkrachtig blijven in tijden van toenemende polarisatie. Het is een strategische vraag die ik aan een van de digitale orakels heb voorgelegd.

Drie strategische adviezen voor musea, van ChatGPT…

  1. Werk aan onafhankelijkheid en integriteit
    • Ontwikkel strategieën om politieke inmenging te minimaliseren en zorg voor een sterke ethische en wetenschappelijke basis.
    • Versterk interne weerbaarheid door medewerkers te trainen in het omgaan met politieke druk en ethische vraagstukken.
  2. Versterk financiële en institutionele veerkracht
    • Diversifieer financieringsbronnen via fondsenwerving, partnerschappen en alternatieve inkomstenmodellen.
    • Stimuleer transparantie en verantwoordingsplicht om geloofwaardigheid te behouden en invloed van externe partijen te beperken.
  3. Vergroot maatschappelijke relevantie en publieksbetrokkenheid
    • Speel een actieve rol in maatschappelijke debatten zonder politieke voorkeur te tonen, door evenwichtige tentoonstellingen en educatieve programma’s aan te bieden.
    • Werk samen met andere culturele instellingen en internationale partners om de onafhankelijkheid en invloed van musea te versterken.

Wat kun je hier nu mee? Ze klinken misschien een beetje clichématig, maar bedenk dat clichés zo zijn ingesleten omdat ze veel waarheid bevatten. Het gaat erom hoe je ze als instelling in de praktijk toepast. En daar komt de echte creativiteit van het strategieatelier in beeld.