[English below]
Waarom werd Rijksmuseum Twenthe [RMT] in 2012 bedreigd met sluiting? De visitatiecommissie voor de rijksmusea had het museum een jaar eerder nog een prima beoordeling gegeven. De Raad voor cultuur daarentegen zag in mei 2012 geen bestaansrecht meer voor RMT. Hoe kon het dat twee commissies van deskundigen, zo kort na elkaar, tot zulke verschillende conclusies kwamen? In alle analyses die daarna gemaakt zijn komt één woord met grote regelmaat terug: ‘zichtbaarheid’, of preciezer gezegd ‘onzichtbaarheid’.
Je las er zelfs over in de toenmalige museummissie: ‘Rijksmuseum Twenthe ligt als een verborgen schat in het oosten van het land’. Voor velen is Enschede psychologisch ver weg maar om er nu je missie van te maken dat je verborgen bent… De Raad voor Cultuur constateerde verder dat de programma-ambities zeer bescheiden waren en zeker niet internationaal. De Raad vroeg zich af voor wie dit museum nu eigenlijk bedoeld was en zag geen zelfstandige museale functie meer voor RMT. Het museum moest dicht.
Twee weken na dit vernietigende advies trad een nieuwe directeur aan die het museum weer zichtbaar wilde maken, zelfbewuster en brutaler ook. Niet alleen in de regio maar in heel Nederland. Enkele maanden later openden vier verrassende tentoonstellingen en vond een spectaculair openingsfeest plaats waar in één weekeinde duizenden mensen op af kwamen. Samen met een geheel herschreven beleidsplan en een ingrijpende reorganisatie was dit genoeg voor de minister om het museum een nieuwe kans te geven.
Zaalfoto ‘De ontdekking van de wereld’. Vlaamse primitieven i.s.m. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.
De steun van de minister was het startsein om in een hoog tempo een omvangrijk activiteitenprogramma en een grote serie van ambitieuze tentoonstellingen van oude, moderne en hedendaagse kunst te organiseren. De meeste tentoonstellingen werden gerealiseerd samen met nationale en vooral internationale partners. Zo organiseerde RMT met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen een drieluik van de Vlaamse kunst, te beginnen met de Vlaamse expressionisten, gevolgd door de barok met Rubens, Van Dyck en Jordaens en afgesloten door de Vlaamse primitieven met Van Eyck en Van der Weyden. Met het Nationalmuseum in Stockholm werd een tentoonstelling over Alexander Roslin georganiseerd. Met Tate Britain volgde een tentoonstelling van de sublieme landschappen van William Turner. Met de Pinacoteca Tosio Martinengo in Brescia werd de Italiaanse renaissance getoond met Rafaël, Titiaan, Tintoretto, Bellini en vele anderen. Paula Modersohn-Becker werd in samenwerking met het Von der Heydt Museum in Wuppertal gemaakt. Thomas Gainsborough met Gainsborough’s House in Sudbury. Artemisia Gentileschi en daarna Sofonisba Anguissola met diverse musea in Italië en Europa. Etc. etc. In korte tijd ontwikkelde RMT zich tot één van de meest internationaal georiënteerde musea in Nederland.
Een mooie impressie in drukwerk.
En in al die tentoonstellingen werd de ontstaansgeschiedenis van ons westers wereldbeeld en denken ontrafeld. ‘Wie we zijn en hoe we zijn geworden.’ Een cultuurhistorische benadering die vanaf 2021 is vervangen door een op de actualiteit en op de toekomst gericht perspectief: ‘wie we zijn en hoe we zullen worden’. Het museum brengt drie urgente vraagstukken die wereldwijd spelen naar de museumzalen. Ten eerste de ecologische vraag hoe wij onze toekomst vorm kunnen geven zonder die wereld verder te verstoren. Wat moeten we doen of nalaten? Deze programmalijn heet het Green lab. De tweede programmalijn – Body Politics – gaat over diversiteit en over persoonlijke en groepsidentificatie. Wie mag ik zijn? De derde programmalijn – Truth – gaat over waarheid en beeldvorming in een tijd van massamedia en conflicterende belangen en idealen. Wat wil ik weten?
Deze geëngageerde dadendrang bleef niet onopgemerkt. Want toen de Raad voor Cultuur in 2016 opnieuw advies uitbracht noemde ze “de nieuwe museale benadering van Rijksmuseum Twenthe visionair”. Enschede voelt misschien ver weg maar het museum wordt gezien. Regionaal, nationaal en internationaal!
Arnoud Odding was directeur van Rijksmuseum Twenthe van juni 2012 t/m december 2022. Lees hier het afscheidsinterview in de regionale krant Tubantia.
Portrait of an unknown man, Joos van Cleve, c 1515. RMT collection. In the exhibition So future by RMT and Gogbot, festival for multimedia art (2022).
Rijksmuseum Twenthe and the power of urgency.
Why was Rijksmuseum Twenthe [RMT] at the brink of closure in 2012? The review committee for national museums had given the museum an excellent rating just a year earlier. The National Council for Culture, on the other hand, no longer saw any justification for RMT to remain in existence in May of 2012. How could it be that two expert committees, so soon after each other, came to such different conclusions? One word recurs with great regularity in all subsequent analyses: visibility, or more precisely invisibility.
You could even read about it in RMT’s then mission statement: ‘Rijksmuseum Twenthe is like a hidden treasure in the eastern part of the country‘. For many in the Netherlands, Enschede is psychologically far away but to make it your mission to be hidden… The National Council for Culture further noted that the programme ambitions were very modest and certainly not international. It questioned who this museum was actually intended for and did not see an independent museum function for RMT anymore. The museum had to close.
Two weeks after this scathing opinion, a new director took office who wanted to make the museum visible again, more self-aware and bolder too. Not just in the region but throughout the Netherlands. A few months later, four surprising exhibitions opened and a spectacular opening party took place, attracting thousands of people in one weekend. Together with a completely rewritten policy plan and a major reorganisation, this was enough for the minister to give the museum another chance.
The discovery of the world. Exhibition on the Flemish Renaissance i.c.w. Royal Museum of Fine Arts Antwerp.
The minister’s support was the go-ahead to rapidly organise a comprehensive programme of activities and a large series of ambitious exhibitions of old, modern and contemporary art. Most exhibitions were realised together with national and international partners. For example, with the Royal Museum of Fine Arts in Antwerp, RMT organised a triptych of Flemish art, starting with the Flemish expressionists, followed by the Baroque with Rubens, Van Dyck and Jordaens and concluded with the Flemish Renaissance with Van Eyck and Van der Weyden. An exhibition on Alexander Roslin was organised with the Nationalmuseum in Stockholm. An exhibition of William Turner’s sublime landscapes followed with Tate Britain. With the Pinacoteca Tosio Martinengo in Brescia, the Italian Renaissance was shown with Raphael, Titian, Tintoretto, Bellini and many others. Paula Modersohn-Becker was made in collaboration with the Von der Heydt Museum in Wuppertal. Thomas Gainsborough with Gainsborough’s House in Sudbury. Artemisia Gentileschi and then Sofonisba Anguissola with various museums in Italy and Europe. Etc. etc. In a short period of time, RMT developed into one of the most internationally oriented museums in the Netherlands.
A fine impression in print.
And in all those exhibitions, the genesis of our Western worldview and thinking unravelled. ‘Who we are and how we became.’ A cultural-historical approach that from 2021 has been replaced by a current- and future-oriented perspective: ‘who we are and how we will become‘. The museum brings three pressing issues of global concern to its galleries. First, the ecological question of how to shape our future without further disrupting that world. What should we do or refrain from doing? This programme line is called the Green lab. The second programme line – Body Politics – is about diversity and personal and group identification. Who can I be? The third programme line – Truth – is about truth and perception in an age of mass media and conflicting interests and ideals. What do I want to know?
This committed drive did not go unnoticed. Indeed, when The Council for Culture issued its advice again in 2016, it called the new museum approach of Rijksmuseum Twenthe visionary. Enschede may feel far away for many but the museum is being seen. Regionally, nationally and internationally!
Arnoud Odding was director of Rijksmuseum Twenthe from June 2012 to December 2022. Tubantia newspaper published a farewell interview (Dutch).