[English below] Het was iemand in het publiek die het krachtig onder woorden bracht:

Het kunstwereldje is een heel klein wereldje waar bijna niemand in kan. Het is een conservatief en elitair bolwerk. De kunstwereld kan zoveel breder.

Ik was gisteravond bij een paneldiscussie over ‘outsider-kunst’ in kunstruimte Nest in Den Haag. Hans den Hartog Jager had mijn interesse gewekt met een artikel de vorige week over een tentoonstelling met de ruimhartige titel ‘The Grand Palace of Everyone’. Het grote paleis van iedereen. Iedereen moet mee kunnen doen. De kunst moet inclusiever en diverser worden.

Maar kan iedereen wel meedoen? Dat is een grote, meestal onuitgesproken, vraag die boven de hedendaagse kunst hangt. Mede onder invloed van de MeToo-beweging en Black Lives Matter is de traditionele kunstcanon enorm in beweging nu steeds meer vrouwen en mensen van kleur hun lang verdiende plek in de grote musea veroveren. Maar dan moeten we gelijk doorpakken en kunstenaars met een beperking ook mee laten doen, menen de organisatoren van de Haagse tentoonstelling.

Wat maakt je eigenlijk tot een outsider? En heeft niet iedereen het recht om insider te zijn? Ben je een outsider wanneer je geen officiële kunstopleiding hebt doorlopen? Of ben je dan een autodidact? Of een amateur? Of allemaal? En wanneer je een psychische beperking hebt, maakt dat je tot outsider? Het publiek gisteravond was het eens dat de muren neergehaald moeten worden en dat ook de taal moet veranderen. En als outsiders insiders worden moeten ze ook kunnen meedelen in de subsidies. Wie heeft het recht om hen dat te onthouden? Break down that wall!

Maar zo zit de kunst niet in elkaar. De directeur van het Mondriaan Fonds vertelde dat zijn fonds – dat deze tentoonstelling ondersteunde – er is om de schaarste te verdelen. En zoals Hans den Hartog Jager al schreef kunst heeft altijd bestaan bij de gratie van selectie en uitsluiting. In de kunst gaat het niet over diversiteit maar over uniciteit. Kwaliteit wordt gezien als uitnemendheid, diepgang en gelaagdheid. ‘Reflectie op het vertoog’ en al die andere omschrijvingen waarmee de kunst een idee van kwaliteit heeft opgebouwd. Maar die sluier van woorden verliest betekenis als iedereen insider wil en mag worden.

Zo bekeken zag ik gisteren een botsing van twee waardestelsels. Aan de ene kant het streven naar gelijkwaardigheid en aan de andere kant de traditionele waardering van het uitzonderlijke. Maar waar de uitbreiding van de kunstcanon naar vrouwelijke kunstenaars en kunstenaars van kleur het kunstbegrip ongemoeid laat daar lijkt de radicale roep om gelijkwaardigheid de kunst in de ziel te raken.

Dat brengt mij tot de vraag die ik aan deze avond overhield. In welke mate zal het ideaal van de gelijkwaardigheid (de roep om diversiteit) de kunst van het ongelijkwaardige (het romantische ideaal van het uitzonderlijke) gaan veranderen?

Arnoud Odding, 25 april 2023

The Grand Palace of Everyone

It was someone in the audience who powerfully articulated it:

The art world is a very small world that hardly anyone can enter. It is a conservative and elitist stronghold. The art world could be so much broader.

Last night I was at a panel discussion on ‘outsider art’ at art space Nest in The Hague. Hans den Hartog Jager had sparked my interest with an article the previous week about an exhibition generously titled ‘The Grand Palace of Everyone‘. Everyone should be able to participate. The arts must become more inclusive and diverse.

But can everyone participate? That is a major, mostly unexplored, question hanging over contemporary art. Influenced in part by the MeToo movement and Black Lives Matter, the traditional art canon is in huge flux as more and more women and people of colour win their long-deserved place in major museums. But then we should go right ahead and include artists with limitations, the organisers of the Hague exhibition argue.

What actually makes you an outsider? And doesn’t everyone have the right to be an insider? Are you an outsider if you have not completed an formal art education? Or are you an autodidact then? Or an amateur? Or all of them? And when you have a mental disability, does that make you an outsider? The audience last night agreed that the walls need to be knocked down and the language also needs to change. And if outsiders become insiders, they should also be allowed to share in the subsidies. Who has the right to deny them that? Break down that wall!

But art is not like that. The director of the Mondrian Fund explained that his fund – which supported this exhibition – is there to distribute scarcity. And as Hans den Hartog Jager wrote art has always existed by the grace of selection and exclusion. Art is not about diversity but uniqueness. Quality is seen as excellence, depth and differentiation. Reflection on the discourse and all those other descriptions with which art has constructed an idea of quality. But that sliver of words loses meaning when everyone wants and is allowed to become an insider.

Viewed this way, yesterday I saw a clash of two value systems. On the one hand, the pursuit of equality and, on the other, the traditional appreciation of the exceptional. But where the extension of the art canon to women artists and artists of colour leaves the concept of art untouched the radical call for equality seems to affect art in the very soul.

Which brings me to the question I was left with from this evening. To what extent will the ideal of equality change the art of the disparate?

Arnoud Odding, 25 April 2023